Η ταυτότητα του Εφήβου στα χέρια μας! Είμαστε Πρότυπο…
Η εφηβεία έχει επικρατήσει να θεωρείται μια «δύσκολη» περίοδος τόσο για τον ίδιο τον έφηβο όσο και για τους γονείς, δασκάλους και γενικότερα την κοινωνική ομάδα. Πρόκειται για ένα μεταβατικό στάδιο το οποίο χαρακτηρίζεται από την ανάγκη για προσδιορισμό ταυτότητας και την επιδίωξη της αυτονομίας του νεαρού ατόμου. Στο χαρακτήρα των εφήβων κατά την περίοδο αυτή υπάρχουν ακόμα όλα τα στοιχεία της παιδικής τους ηλικίας τα οποία όμως αρχίζουν να διαπλάθονται προκειμένου να πλησιάσουν την εξωτερική πραγματικότητα όπως τη βλέπει και την αντιμετωπίζει ο ενήλικας. Πολλές αλλαγές συντελούνται λοιπόν αυτήν την περίοδο και πολλά στοιχεία του άμεσου ή/και έμμεσου οικογενειακού και ευρύτερα κοινωνικού περιβάλλοντος όπου δραστηριοποιείται το νεαρό άτομο θα παίξουν το ρόλο τους. Είμαστε εν τέλει τα δικά τους “πρότυπα”;
Αρχικά και κύρια οι γονείς, ως εσωτερικά αντικείμενα και ως ταυτιστικά πρότυπα θα ενυπάρχουν σε όλες τις ψυχικές διεργασίες.
Tην ίδια στιγμή η «παντοδύναμη» γονεϊκή εικόνα θα αρχίσει να φθίνει καθώς ο/η έφηβος θα εδραιώνει τη δική του/της ταυτότητα. Ρόλοι και κοινωνική θέση, όπως εμφανίζονται σε μια κοινωνία σε κρίση, αποκτούν εξαιρετική σημασία. Το νεαρό άτομο βρισκόμενο στην 4η φάση ανάπτυξής του (κατά τον Piaget) θα επεξεργαστεί σχήματα που κατέχει ήδη, αν και εφόσον αυτά έρχονται σε σύγκρουση με το περιβάλλον, θα τα τροποποιήσει ή θα τα εμπλουτίσει και θα τα επαναλάβει πολλές φορές μέχρι να τα σταθεροποιήσει.
Η εφηβεία είναι η ηλικιακή περίοδος του πειραματισμού και της αμφισβήτησης προκειμένου να κατακτηθούν βασικοί ψυχοκοινωνικοί στόχοι όπως η αυτονομία, η θετική εικόνα του εαυτού, ο προσδιορισμό ταυτότητας. Την περίοδο αυτή, τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από δημιουργικές δραστηριότητες, κατά την αντιπαράθεσή τους με το περιβάλλον σε μια πορεία επανάκτησης της ισορροπίας (*). Ο/Η έφηβος, ασυνείδητα, δανείζεται στοιχεία από τη συμπεριφορά των γύρω του, προσωπικοτήτων που σέβεται, θαυμάζει κι εμπιστεύεται, τα αφομοιώνει και τα επανασυνθέτει, μέσα στο δικό του πλαίσιο, διαμορφώνοντας έτσι μέσα από διαδοχικές ταυτίσεις τη δική του συμπεριφορά. Διερευνητικά και υιοθετώντας πρότυπα λειτουργεί στο σπίτι, στο σχολείο και σε κάθε άλλο κοινωνικό περιβάλλον όπου δραστηριοποιείται κι έτσι φτάνει στον προσδιορισμό και της δικής του ταυτότητας.
Βασικοί κανόνες για ένα υγιές περιβάλλον για ανάπτυξη και προσδιορισμό ταυτότητας
- Προσφέρετε συναισθηματική κάλυψη, στήριξη, ενδιαφέρον: όταν το παιδί και ο/η έφηβος αισθάνεται φροντίδα, κατανόηση και αγάπη δέχεται τα όρια (όταν δεν είναι υπερβολικά και ιδιαίτερα αυστηρά) ως φυσική συνέχεια της προστασίας του από τους γονείς, αλλά και ως ανάγκη για την εύρυθμη λειτουργία της οικογένειας,
- Δείξτε εμπιστευτικότητα, ειλικρίνεια, αντικειμενικότητα, προστασία και καλή συνεργασία ώστε να μην αντιμετωπίσει μόνος/η ή με φίλους σημαντικά προβλήματα,
- Προβάλετε υπομονή ώστε να γίνει η προετοιμασία κλίματος στήριξης και συμπαράστασης και να νοιώσει ο/η έφηβος ασφαλής και έτοιμος/η για να μοιραστεί οποιαδήποτε ανησυχία ή πρόβλημα,
- Υιοθετήστε θετική στάση – όλοι χρειαζόμαστε ένα θετικό σχόλιο – ενισχύει την αυτοεκτίμηση και οπλίζει με δύναμη και κουράγιο,
- Αποφύγετε απόλυτη και κριτική στάση, κατανοείστε τον ενθουσιασμό και την ανάγκη για πειραματισμό: δώστε τους την ευκαιρία να εκφραστούν, να κάνουν λάθη, να τολμήσουν, να ζήσουν, να σας πλησιάσουν,
- Κάθε παρέμβαση θα πρέπει να γίνεται με προσοχή, συζήτηση, πραγματικό ενδιαφέρον και επιχειρηματολογία,
- Επιχειρείστε την αναζήτηση ευθυνών αλλά χωρίς ενοχοποίηση,
- Και μην ξεχνάτε : Οποιαδήποτε προσπάθεια καθοδήγησης είναι καταδικασμένη σε αποτυχία όταν γίνεται με τη μορφή διάλεξης ή κηρύγματος, σε ποιον άλλωστε αρέσει να του υποδεικνύουν τι θα κάνει; όταν μάλιστα είναι χαρακτηριστικό της εφηβείας η τάση ανεξαρτησίας και η αντίσταση σε κάθε μορφής εξουσία!
Σε άλλο άρθρο μου αναφέρομαι εκτενέστερα στο γονεϊκό ρόλο και τη δυναμική της οικογένειας κατά τον προσδιορισμό ταυτότητας του/της Εφήβου.
(*) η Ειρήνη Ανδριώτη κατά τις συνεδρίες επαγγελματικού προσανατολισμού με εφήβους, βασιζόμενη στη θεωρία αυτή, εφαρμόζει τεχνικές και μεθόδους εκδραμάτισης ρόλων για τη διερεύνηση της επαγγελματικής τους ταυτότητας και την αναζήτηση των κατάλληλων για τους ίδιους εναλλακτικών σταδιοδρομίαςμέσα από τη μίμηση σε πρότυπα
